Το 1537, ο Εβραίος ποιητής Samuel Usque χαρακτήριζε τη Θεσσαλονίκη ως «πόλη και μητέρα του Ισραήλ». Σήμερα, μνημεία και κτίρια στέκουν να φωτίζουν ιστορίες ανθρώπων που περπάτησαν άλλοτε σε μέρη που κάτοικοι και επισκέπτες διασχίζουν καθημερινά, υπογραμμίζοντας τη σημασία της ιστορίας και της διατήρησης ζωντανής της μνήμης…
Η καρδιά της Ισραηλιτικής κοινότητας χτυπούσε στη σημερινή γειτονιά των Λουλουδάδικων. Εξάλλου, το Οθωμανικό λουτρό του 16ου αι., έως σήμερα διατηρεί το όνομα «Yahudi», δηλαδή των Εβραίων. Στην ίδια γειτονιά υπήρχαν σημαντικά κτίρια της κοινότητας, όπως η Ταλμούδ Τορά, η οποία διέθετε βιβλιοθήκες, συναγωγές, θεολογική σχολή κτλ. Στη θέση των κτιρίων αυτών που καταστράφηκαν από την πυρκαγιά του 1917, κτίστηκε η περίφημη Αγορά Μοδιάνο. Αρχιτέκτονάς της ήταν ο Ελί Μοδιάνο, σημαντικό μέλος της κοινότητας με σπουδές στο Παρίσι. Στα εγκαίνια, το Μάρτιο του 1925, μπάντες έπαιζαν μουσικές και τα γκαρσόν σέρβιραν σαμπάνια και μαύρο χαβιάρι στους επισήμους καλεσμένους. Πρόσφατα, το συμμετρικό, στιβαρό και λιτό κτίριο με τη γυάλινη οροφή και το φυσικό φως, με πρότυπο άλλες γαλλικές αγορές της εποχής, αποκαταστάθηκε θυμίζοντας το παρελθόν της γειτονιάς και χαράσσοντας παράλληλα νέα πορεία.
Η συναγωγή των Μοναστηριωτών κατασκευάστηκε το 1927 από την οικογένεια Αροέστη και Εβραίους με καταγωγή από το Μοναστήρι. Το επιβλητικό αυτό διώροφο κτίριο από τον Τσέχικης καταγωγής Εβραίο αρχιτέκτονα Ελί Ερνέστο Λεβή, με τη συμμετρική όψη, τις βυζαντινές και ανατολίτικες επιρροές και επιδράσεις από παλιότερες συναγωγές, αποτέλεσε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το κέντρο ενός γκέτο που δημιουργήθηκε στην ευρύτερη περιοχή. Είναι η μοναδική συναγωγή που διασώθηκε καθώς μετατράπηκε σε αποθήκη και χρησιμοποιήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό, αποτελώντας ως σήμερα ιστορική μαρτυρία της ακμάζουσας κοινότητας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Μετά τον πόλεμο, μέσα σε αυτή, οι λιγοστοί Εβραίοι που επιβίωσαν προχώρησαν στην εκ νέου οργάνωση της κοινοτικής τους ζωής στην πόλη. Σήμερα, αποτελεί την κεντρική συναγωγή και ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της κοινότητας.
Η εκδίωξη των Εβραίων, αν και ξεκίνησε από την πρώτη στιγμή της εισβολής των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη, συστηματικά οργανώθηκε περίπου τον επόμενο χρόνο. Το Σάββατο, 11 Ιουλίου 1942, ο στρατός κατοχής διέταξε να συγκεντρωθούν στην Πλατεία Ελευθερίας όλοι οι άνδρες Εβραίοι ηλικίας 18-45 ετών, για την καταγραφή τους σε καταλόγους εργασίας. Χιλιάδες άνδρες συγκεντρώθηκαν από νωρίς στο σημείο, αλλά βρέθηκαν από την πρώτη στιγμή περικυκλωμένοι από Γερμανούς στρατιώτες με όπλα στα χέρια. Για ώρες ολόκληρες, τους υπέβαλαν σε απερίγραπτα μαρτύρια κάτω από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού. Στον μαρτυρικό αυτό τόπο, το 2006 μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε το γλυπτό του Σέρβου Nandor Glid, ο οποίος είχε φιλοτεχνήσει μεταξύ άλλων και παρόμοιο γλυπτό στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Dachau. Η φλεγόμενη Μενορά, στηριγμένη σε σύμπλεγμα ανθρώπινων σκελετών, μένει εκεί για να μας θυμίζει το «Μαύρο Σάββατο» των Ελλήνων Εβραίων, τον ξεριζωμό τους και το Ολοκαύτωμα.
Κείμενο: Βασιλική Καρτσιακλή. Για το περιοδικό Welcome Magazine του ξενοδοχείου Hyatt Regency Thessaloniki.
