Συχνά διασχίζουμε οδικές αρτηρίες της πόλης, των οποίων γνωρίζουμε το όνομα, χωρίς όμως να αναλογιζόμαστε ποια η σχέση των ονομάτων αυτών με την πόλη, πότε έγινε και τι σηματοδοτεί η επιλογή της ονοματοδοσίας αυτής. Με την ενσωμάτωση της πρώην οθωμανικής πόλης στο ελληνικό κράτος το 1912, την επαναχάραξη οδών με το Σχέδιο Εμπράρ μετά την πυρκαγιά του 1917 και λίγο αργότερα την οριστική αποχώρηση του μουσουλμανικού στοιχείου με τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, οι οδοί της πόλης αποκτούν στην πλειονότητά τους ονομασίες συνδεόμενες με το ελληνικό στοιχείο. Ανάμεσα στα άλλα, επιλέγονται ονόματα των μελών της ένδοξης μακεδονικής δυναστείας, μέλος της οποίας ήταν και η ίδια η Θεσσαλονίκη, κόρη του Φιλίππου του Β΄ και ετεροθαλής αδερφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Το όνομα του ένδοξου στρατηλάτη έφεραν διαδοχικά η προκάτοχος της σημερινής οδού Κατούνη, η σημερινή Τσιμισκή, η παραλιακή Λεωφόρος Νίκης και τελικά η επέκταση της τελευταίας ανατολικότερα, σήμερα Λεωφόρος Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το όνομα του Φιλίππου Β΄, πατέρα του Αλέξανδρου φέρει η παράλληλη της Εγνατίας οδός αμέσως κάτω από τη ρωμαϊκή Αγορά, ενώ το όνομα της μητέρας του, της διαβόητης Ολυμπιάδας, διασώζεται στην καμπύλη οδό που αγκαλιάζει το ιστορικό κέντρο ως κατώτερο όριο της Άνω Πόλης.
Πόσοι άραγε έχουμε σκεφτεί πως το όνομα του ιδρυτή της πόλης έχει δοθεί σε μια οδό μονής κατεύθυνσης σε μια από τις πλέον πυκνοδομημένες περιοχές του κέντρου, που μετά βίας χωρά να περάσει ένα αυτοκίνητο ανάμεσα στα μόνιμα διπλοπαρκαρισμένα; Κι όμως η οδός Κασσάνδρου, η πρώτη παράλληλος πάνω από την Αγίου Δημητρίου, φέρει το όνομα του ανθρώπου που, εκτός από την πόλη Κασσάνδρεια στη Χαλκιδική (στη θέση της κατεστραμμένης από το Φίλιππο Β΄ Ποτίδαιας), ίδρυσε κατά τον Στράβωνα, το 316/315 π.Χ. την πόλη της Θεσσαλονίκης, συνενώνοντας τις μικρότερες κώμες της περιοχής σε ένα αστικό κέντρο στο μυχό του Θερμαϊκού Κόλπου, δίνοντάς του το όνομα της συζύγου του.
Ποιος ήταν όμως ο Κάσσανδρος και ποια η σχέση του με τη βασιλική οικογένεια της Μακεδονίας; Ο Κάσσανδρος ήταν γιος του Αντίπατρου, επιφανούς στρατηγού του Φιλίππου Β΄, ο οποίος μετά τη δολοφονία του τελευταίου στις Αιγές το 336 π.Χ., ορίστηκε ως αντιβασιλέας και επιμελητής του Βασιλείου της Μακεδονίας, θέση την οποία διατήρησε σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας του Αλεξάνδρου στην Ασία. Παρά την επιτυχημένη διακυβέρνησή του ήρθε σε ρήξη με τη βασιλομήτορα Ολυμπιάδα. Μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, ο Αντίπατρος ανακήρυξε διάδοχό του στην αντιβασιλεία της Μακεδονίας τον έμπειρο Πολυπέρχοντα (χωρίς να συνδέονται με δεσμούς αίματος), ενώ στο νεαρό γιό του έδωσε τη δεύτερη θέση στην ιεραρχία. Ο Κάσσανδρος, νιώθοντας αδικημένος, βρήκε συμμάχους, κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των ανταγωνιστών του και κατόρθωσε τελικά να επικρατήσει στο λεγόμενο πόλεμο των Επιγόνων και να κυριαρχήσει στη Μακεδονία.
Ο Κάσσανδρος υπήρξε ορκισμένος εχθρός της Ολυμπιάδας, η οποία ήθελε να ανεβάσει στο θρόνο τον εγγονό της Αλέξανδρο Δ’, γιό του Αλεξάνδρου από τη σογδιανή πριγκίπισσα Ρωξάνη (η Ρωξάνη ήταν έγκυος όταν πέθανε ο Αλέξανδρος). Συμμάχησε με τον ανακηρυχθέντα από το στρατό ως βασιλιά της Μακεδονίας διανοητικά ασταθή γιο του Φιλίππου Β΄ και ετεροθαλή αδερφό του Αλεξάνδρου Φίλιππο Γ΄ Αρριδαίο και της φιλόδοξης συζύγου του Ανταίας Ευριδίκης, που ανακήρυξαν τον Κάσσανδρο τοποτηρητή του θρόνου. Η Ολυμπιάδα εκστράτευσε στην Μακεδονία, νίκησε το βασιλικό ζεύγος και το θανάτωσε με φρικτό τρόπο.
Χρυσό μετάλλιο με απεικόνιση της βασιλομήτορος Ολυμπιάδος από το Αμπουκίρ της Αιγύπτου, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης – Χρυσό μετάλλιο από το θησαυρό της Ταρσού, Cabinet des Médailles, Παρίσι.
Ο Κάσσανδρος αμέσως προέλασε εναντίον της Ολυμπιάδας, που κατέφυγε στην οχυρωμένη Πύδνα μαζί με τη Ρωξάνη και το μικρό Αλέξανδρο. Μετά από επτάμηνη πολιορκία (κατά μια εκδοχή την παρέδωσε στο πλήθος που τη λιθοβόλησε και το πτώμα της αφέθηκε να σαπίσει). Η τελευταία της επιθυμία ήταν ο Κάσσανδρος να σεβαστεί τη ζωή του εγγονού της, ωστόσο λίγα χρόνια μετά, το 310 π.Χ., ο μικρός διάδοχος μαζί με τη μητέρα του δολοφονήθηκαν και μάλιστα με φρικτό και βασανιστικό τρόπο από τον Κάσσανδρο στην Αμφίπολη. Ένα χρόνο αργότερα την ίδια μοίρα είχαν ο έτερος γιος του Αλεξάνδρου Ηρακλής και η μητέρα του Βαρσίνη, οι οποίοι δολοφονήθηκαν με εμπλοκή και πάλι του Κασσάνδρου. Με τον τρόπο αυτό τερματίστηκε η γραμμή αίματος του Φιλίππου, της Ολυμπιάδας και του Αλέξανδρου και έσβυσε η δυναστεία των Αργεαδών.
Η μοίρα δεν υπήρξε όμως ευνοϊκή ούτε και για τη δυναστεία του Κασσάνδρου. Ο ίδιος πέθανε από ασθένεια το 297 π.Χ., ενώ σύμφωνα με τον Παυσανία ο μεγαλύτερος γιος και διάδοχός του Φίλιππος, πέθανε κι αυτός από ασθένεια λίγο μετά την ενθρόνισή του. Αλλά και για την ίδια τη Θεσσαλονίκη η πραγματικότητα υπήρξε πιο σκληρή από ό,τι αφηγείται ο μύθος της γοργόνας, καθώς δολοφονήθηκε από τον επόμενο στη σειρά γιό της Αντίπατρο Β’, για την εύνοια που έδειχνε στο μικρότερο αδελφό του Αλέξανδρο Ε’. Ο τελευταίος έχασε τελικά τη ζωή του λίγα χρόνια αργότερα από μια άλλη μεγάλη προσωπικότητα των ελληνιστικών χρόνων, που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στον πόλεμο των Διαδόχων του Αλεξάνδρου, τον Δημήτριο Πολιορκητή (337 π.Χ. – 283 π.Χ.), η ζωή και η δράση του οποίου αποτελούν μια άλλη ξεχωριστή ιστορία.
Κι όμως τόσους αιώνες μετά η καμπύλη οδός Ολυμπιάδος ενώνεται στα άκρα της με την οδό Κασσάνδρου, σαν ένα παιχνίδι της μοίρας για τους δύο άσπονδους εχθρούς. Τις δύο οδούς τέμνει κάθετα η οδός Δημητρίου Πολιορκητού, συνεχίζοντας ψηλότερα στην Άνω Πόλη σαν μια ειρωνική υπόμνηση των ανατροπών της ζωής, ενώ η οδός Φιλίππου, που φέρει το όνομα του ανθρώπου, του οποίου ο πρόωρος θάνατος δημιούργησε όλες αυτές τις αλυσιδωτές αντιδράσεις, βρίσκεται αρκετά μέτρα νοτιότερα, μοιάζοντας να μη συμμετέχει στην αντιπαλότητα που οδήγησε στο ξεκλήρισμα της γενιάς του.
Κείμενο: Βασίλης Νάνης
